Па тэкстыльных артэфактах беларусы вывучаюць сямейныя традыцыі і гістарычныя загадкі

9 лютага 2022 года ў Цэнтры беларускай культуры Даўгаўпілскага гарадскога самакіравання (ЦБК) прайшло другое мерапрыемства з серыі даследчай акцыі “Артэфакты маёй сям'і”, прызванай вывучаць этнічную і нацыянальную ідэнтычнасць беларусаў – на гэты раз на прыкладзе старадаўніх тканых, вышытых і вязаных вырабаў, які захоўваюць памяць аб сямейных традыцыях і Беларусі.

Паводле слоў этнографа, фалькларыста, акадэміка Яніны Курсітэ-Пакулэ: “Нашы рэчы – працяг нас саміх”. Гэта пацвердзіла выстава разнастайных тэкстыльных вырабаў, на якой былі прадстаўлены тканыя, вышытыя, звязаныя абрусы, ручнікі, тканыя дываны, наўлечкі, кашулі, хусткі, сурвэткі, карціны. Рэчы з бабуліных куфраў і матчыных шаф беларусы Даўгаўпілса яшчэ беражліва захоўваюць як сувязную нітку з этнічнай радзімай.

Кіраўніца Цэнтра беларускай культуры Жанна Раманоўская адзначыла, што новы цыкл “Артэфакты маёй сям'і” выклікаў непадробленую цікавасць у грамадстве. Тэма аказалася блізкай вельмі многім. Ад хатніх рэчаў беларусы перайшлі да даследавання нацыянальнага і персанальнага тэкстылю. Самы вядомы прыклад гістарычнага тэкстылю беларусаў – слуцкія паясы, апетыя паэтам Максімам Багдановічам. Па ўспамінах выпускнікоў Даўгаўпілскай дзяржаўнай беларускай гімназіі, у навучальнай установе знаходзіліся ўзоры падораных слуцкіх паясоў з калекцыі братоў Луцкевічаў (Вільня). Пасля закрыцця гімназіі далейшая гісторыя артэфактаў невядома, гэтую загадку яшчэ трэба раскрыць. Як выглядае слуцкі пояс, можна скласці прадстаўленне па фрагменце гістарычнай рэканструкцыі, які знаходзіцца ў ЦБК, яго падарыла дэлегацыя ўрачоў з Беларусі.

Другой гістарычнай загадкай могуць быць фартухі, якія ЦБК перадала ў дар унучка Сяргея Пятровіча Сахарава – педагога, фалькларыста, грамадскага дзеяча, дырэктара Даўгаўпілскай беларускай гімназіі, 100-годдзе якой будзем адзначаць сёлета. Па ўспамінах Ноны Ахметуллаевай, два дзявочыя фартухі вышылі Ірына і Галіна, дочкі

С. Сахарава, якіх ён з дзяцінства прывучаў да беларускай этнаграфіі. Што азначаюць узоры на фартухах, можна расшыфраваць па энцыклапедыі “Беларускі народны арнамент” 1953 года, якую ЦБК перадала жыхарка Даўгаўпілса ў памяць аб сваёй маме. Яшчэ адзін фартух вельмі тонкай працы (меркавана мардоўскі), С. Сахараў прывёз з Казахстана, дзе ў лагерах адсядзеў пяць гадоў за антысавецкую дзейнасць, паколькі ў гады Другой сусветнай вайны пры нацысцкай акупацыі працягваў педагагічную дзейнасць у беларускай школе. Нават у зняволенні С. Сахараў заставаўся этнографам і цікавіўся культурамі розных народаў. Ён памёр у Рызе, так і не развітаўшыся з родным Полацкам і Беларуссю.

Гэтай тэме прысвяціла песню “Бераг белых буслоў” харавая капэла “Спадчына” (маст. кіраўнік Сяргей Братусеў).

Ад стогадовай даўніны сцэнарый вечара пераключыўся на часы памятныя і далей пачалася эстафета ўспамінаў.

Лілія Воранава з Шаркаўшчыны з вялікай цеплынёй успамінала сваю маму, якая была майстрыхай на ўсе рукі, што пацвярджалі прадстаўленыя абрусы, сурвэткі, ручнікі, дываны, вышытыя і звязаныя ў самых розных тэхніках, карункі і нават карціны. Матчынымі ручнікамі Лілія бласлаўляла сына і падавала вясельны каравай.

Юрый Галоўка прывёз нямала каштоўных артэфактаў з малой радзімы – Ушацкага раёна Віцебшчыны: сурвэткі, вышыўкі-пано, дыван-“пасавік” паўвекавой даўніны. Ён паказаў, як даўней прасавалі бялізну: пры дапамозе драўлянага валіка і рубеля (пральніка) з музейнай экспазіцыі ЦБК.

Ніна Прусакова родам з Міёрскага краю. Дэманструючы свае артэфакты, успамінала ранняе дзяцінства: вялізныя ванны з журавінамі і мяшкі з ляснымі арэхамі на печы; гэтыя карцінкі да гэтага часу ярка жывуць у памяці.

Браслаўчанка Рэгіна Родзікава з настальгіяй прадэманстравала прабабулін дыван, старажытную бабуліну вышыўку і вялізную ваўняную хустку, у якой яе забіралі з радзільнага дома.

Ніна Юхноўская прадставіла ў якасці артэфактаў вялікую вязаную сурвэтку і маленькія сурвэткі з рышэлье для этажэркі. Тэкстылю больш за 70 гадоў, але ён цудоўна захаваўся. У пасляваенных беларускіх вёсках ведалі цану працы і рэчаў, якімі імкнуліся ўпрыгожыць свой аскетычны побыт.

Валянціна Анікіна з Верхнядзвінскага раёна з дрыжыкамі ў голасе прадэманстравала дзіўна прыгожую баваўняную маміну кашулю, вышытую мамай 75 гадоў таму “кветкай радзімы васілька” (М. Багдановіч) і прачытала ў тэму верш свайго роднага брата.

Скрутак ільнянога палатна, якому больш за сто гадоў, і вышытую ільняную кашулю свайго цесця з Браслаўшчыны прадэманстраваў Мікалай Паўловіч. У самых урачыстых выпадках кашуля з поясам з'яўляюцца нязменным атрыбутам яго гардэроба.

Валянціна Ліпінская прадставіла артэфакты з роднага Пастаўскага раёна – вышытыя мамай наўлечкі і жалобны дыван, вышыты гладдзю. Ён зараз з'яўляецца экспанатам музейнага пакоя ЦБК.

З Гомеля прывезла сваю дзіцячую сукенку Інэса Казлоўская, якую потым насілі яе маленькія дочкі. Да гэтага часу Інэса беражліва носіць маміну ільняную сукенку, а таксама кофтачку, прывезеную мамай з Юрмалы гадоў 50 таму, – вінтажная і стыльная класіка. А спартыўная футболка з гербам Беларусі нагадвае аб рабоце настаўнікам спорту на радзіме.

Яўгенія Заліўская, родам з Брэсцкай вобласці, падзялілася мноствам вышытых крыжыкам карцін, карункамі і палатном, якія дасталіся ад маці.

Зінаіда Сіліня нарадзілася ў адным з найпрыгажэйшых мясцін Гродзеншчыны, у Залессі, побач з сядзібай Агінскіх. Адтуль і прывезла сурвэткі, накідкі, выкананыя ў тэхніцы рышэлье, вясельныя ручнікі, маміну хустку са стогадовай гісторыяй. Мама была ўмелай краўчыхай і абшывала ўсю акругу.

Астравецкі край Гродзеншчыны таксама багаты на традыцыі ткацтва і вышыўкі. З роднага дома Марыя Памецька прывезла вялікія скруткі тканай дарожкі і ільнянога палатна, вытканыя ўмелымі працавітымі рукамі мамы. Ручніком з прыгожа вышытымі мамінымі ініцыяламі некалі, у далёкім дзяцінстве, выціраліся ў лазні. А матуліна хустка да гэтага часу выкарыстоўваецца пры стварэнні патрэбнага вобраза на многіх мерапрыемствах ЦБК.

Галіна Сантоцкая, родам са старажытнага мястэчка Міхалішкі, прывезла рарытэтныя тканыя дываны, ручнікі, абрусы. Ручніку з вышытымі бабуляй яе ж ініцыяламі каля 150 гадоў.

Вечар прайшоў у атмасферы настальгіі. І чырвонай ніткай праходзіў пасыл: гэтыя рэчы – этнічная каштоўнасць і гісторыя кожнай беларускай сям'і, якія трэба зберагчы і перадаць нашчадкам. Асабліва актуальна гэта гучыць у Год гістарычнай памяці ў Беларусі.

Наступная старонка даследчай акцыі “Артэфакты маёй сям'і” – фатаграфіі, дакументы і кнігі. Сустрэча адбудзецца 16 сакавіка, у 17.00, у Цэнтры беларускай культуры. Далучайцеся!

Інфармацыя падрыхтавана:

Марыя Памецька,

метадыст Цэнтра беларускай культуры