21 лютага 2020 года, у Міжнародны дзень роднай мовы, Даўгаўпілскі Цэнтр беларускай культуры (ЦБК) упершыню арганізаваў і правёў міжнародную канферэнцыю “Беларускія чытанні: Мова. Кніга. Адукацыя”, у якой прынялі ўдзел навукоўцы і даследчыкі з Латвіі і Беларусі. Вынік перасягнуў усе чаканні.
https://bkc.daugavpils.lv/be/home/11-newsru/358-kanferentsyya-belaruskiya-chytanni-vyklikala-vyaliki-gramadski-rezanans#sigProIdc83d229f1b
Новая традыцыя да дня роднай мовы
Мэтай канферэнцыі “Беларускія чытанні” з'яўляецца вывучэнне культурных сувязяў Латвіі і Беларусі, гісторыі беларускай дыяспары Латвіі, наладжванне сувязяў з навукоўцамі і даследчыкамі, якія працуюць у гэтых напрамках. Пра гэта казала ва ўступнай прамове кіраўніца ЦБК Жанна Раманоўская, выказаўшы надзею, што пачынанне стане штогадовай традыцыяй у Міжнародны дзень роднай мовы.
Намеснік старшыні Даўгаўпілскай гарадской думы Яніс Дукшынскі адзначыў актыўнасць ЦБК і Беларускага таварыства “Уздым” у правядзенні цікавых мерапрыемстваў і пажадаў канферэнцыі поспехаў.
Консул Генеральнага консульства Рэспублікі Беларусь у Даўгаўпілсе Мікалай Раманкевіч падкрэсліў важнасць вывучэння культурнай спадчыны двух краін і выказаў надзею на тое, што першая канферэнцыя атрымае далейшае развіццё.
Гістарычна паміж Латвіяй і Беларуссю існуюць цесныя сувязі, у тым ліку і культуралагічныя, і яны, на жаль, яшчэ даволі мала вывучаны. Гэта адзначылі шматлікія навукоўцы і даследчыкі, якія ўдзельнічалі ў канферэнцыі. Тэмы іх дакладаў дазволілі вывесці падтэму “Беларускіх чытанняў”: мова, кніга, адукацыя.
Займальныя даследаванні, цікавыя даклады
Выступленні дакладчыкаў з Мінска, Віцебска, Даўгаўпілса ўжо з першых хвілін выклікалі непадробленую цікавасць. Слухачы з самага пачатку і на працягу ўсёй насычанай праграмы канферэнцыі даведаліся шмат новага і цікавага.
Напрыклад, для многіх стала адкрыццём, што ў латгальскага буквара ёсць беларускія карані, а беларускі буквар друкаваўся ў Латвіі, пра што захапляльна расказаў намеснік генеральнага дырэктара Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі Алесь Суша (Мінск). Ён распавёў аб фарміраванні латгальскага пісьменства, аб вельмі багатай беларускай, латгальскай, латышскай кніжнай спадчыне, пры гэтым асабліва адзначыўшы, што беларусы заўсёды дапамагалі латышам, а латышы беларусам у кнігадрукаванні. Дарэчы, буквары Міхаіла Рота з Дагды друкаваліся і перавыдаваліся ў Вільні і Полацку. Асаблівую ўвагу А.Суша надаў тэме вяртання кніжнай спадчыны сусветна вядомага беларускага асветніка Францыска Скарыны і прэзентаваў шматтомнае факсімільнае выданне кніг, выпушчанае Нацыянальнай бібліятэкай Беларусі.
Тэму беларускіх школ у сістэме адукацыі ў міжваенны перыяд у Латвіі раскрыла прафесар кафедры гісторыі Даўгаўпілскага ўніверсітэта Ірэна Саленіецэ. Сёння неверагодным здаецца, што ў далёкім 1920 годзе, у толькі што створанай маладой дзяржаве, дзейнічаў закон аб адукацыі, які ўлічваў інтарэсы ўсіх этнічных груп жыхароў. У 1925 годзе ў Латвіі працавалі 37 беларускіх школ і гімназій! Дзяржава выдзяляла фінансаванне з агульнага бюджэту адукацыі прапарцыйна працэнтнаму складу насельніцтва краіны. Беларусаў было амаль 2%. Такім быў і аб'ём дзяржаўных датацый на школы.
Загадчыца гістарычным аддзелам Даўгаўпілскага краязнаўчага і мастацкага музея Валянціна Слаўкоўская прывяла статыстычныя дадзеныя пра беларусаў Даўгаўпілса на падставе перапісу насельніцтва. Упершыню ўсіх пералічылі ў 1897 годзе, і беларусамі сябе назвалі 2%. У 1935 годзе колькасць беларусаў складала 3%, у 1959 годзе вырасла да 6%. Пік прыйшоўся на 1995 год, калі ў Даўгаўпілсе налічвалася 9,04% беларусаў, а на дадзены момант пражывае 7%.
Прафесар кафедры гісторыі Даўгаўпілскага ўніверсітэта, доктар гісторыі Хенрыхс Сомс да канферэнцыі на інтэрнэт-рэсурсе Latgales dati стварыў раздзел “2020: Першыя беларускія чытанні”, дзе можна знайсці інфармацыю аб падзеях і асобах беларускай дыяспары рэгіёну ў розныя гады.
З даклада “Райніс – абаронца беларускай культуры” доктара філалогіі Валянціна Лукашэвіча слухачы адкрылі для сябе іншага паэта. Дэпутат Райніс з трыбуны Сэйма падтрымаў аўтарытэтнага беларускага грамадскага дзеяча Канстанціна Езавітава, які выйграў суд у спрэчцы са значным Латгальскім грамадскім дзеячам Францысам Кемпсам, які вельмі непаважліва адгукаўся пра беларусаў, якія жывуць у Латвіі.
Магістр гісторыі, выкладчык кафедры гісторыі Даўгаўпілскага ўніверсітэта Дзмітрый Аляхновіч закрануў некаторыя аспекты паўсядзённага жыцця беларусаў у Латвіі падчас Другой сусветнай вайны па матэрыялах акупацыйнай прэсы. Нацысты выдавалі газеты на рускай мове. Зноў былі адкрыты школы нацыянальных меншасцяў. Беларусы, якія былі апалітычныя, разрозненыя, і пры мабілізацыі на працы ў Нямеччыну пацярпелі ў значна большай ступені.
Кандыдат філасофскіх навук, дацэнт, загадчык кафедры сацыяльна-гуманітарных навук Віцебскага дзяржаўнага ордэна Дружбы народаў медыцынскага ўніверсітэта Святаслаў Кулік у сваім выступленні звярнуўся да праблемы культурных архетыпаў у беларускай і латышскай культурах.
Максім Каралёў (Віцебскі медыцынскі ўніверсітэт) закрануў тэму “Латвійскі ўплыў на захаванне і развіццё каталіцкай рэлігійнасці ў БССР”. Частка слухачоў канферэнцыі добра памятаюць тыя часы, калі веруючыя людзі прыязджалі з Беларусі ў Латвію на набажэнствы, каб прайсці споведзь або абрад хрышчэння дзіцяці і г.д., паколькі ў іх мясцовасці касцёлы не працавалі.
Андрэй Герберг (Віцебскі медыцынскі ўніверсітэт) у сваім дакладзе распавёў аб латышскіх паселішчах у Віцебскай губерні на мяжы XIX-XX стагоддзяў. Латышы, якія мігрыравалі, жылі на хутарах, побач з беларусамі, і суседзі назіралі за традыцыямі іншага народа: як гучыць яго мова, як уладкаваны побыт сям'і, якія стравы ядуць, якую вопратку носяць, якія святы адзначаюць, якія песні спяваюць. Такім чынам складваўся дыялог культур.
Алёна Ізергіна (Цэнтр даследавання беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Рэспублікі Беларусь) падзялілася сваімі даследаваннямі па пытанні беларускай школьнай адукацыі як фактара захавання этнічнай ідэнтычнасці беларусаў замежжа на прыкладзе Літвы.
У сваю чаргу, вучань Даўгаўпілскай сярэдняй школы №16 і член Беларускага культурна-асветніцкага таварыства “Уздым” Валерый Медунецкі прадставіў прэзентацыю аб паспяховым супрацоўніцтве гарадоў-пабрацімаў Даўгаўпілса і Віцебска.
Па матэрыялах дакладаў канферэнцыі будзе выдадзены зборнік. Арганізатары спадзяюцца зрабіць “Беларускія чытанні” штогадовым мерапрыемствам, якое прыцягне навукоўцаў не толькі з Беларусі і Латвіі, але і іншых краін, якія вывучаюць балтыйска-беларускія сувязі.
Беларуская дыктоўка ў Балтыі
Паколькі канферэнцыя праходзіла ў Міжнародны дзень роднай мовы, дакладчыкі і слухачы “Беларускіх чытанняў” прынялі ўдзел у напісанні дыктоўкі па беларускай мове.
У гэтым годзе ў фармаце онлайн дыктоўку пісалі адначасова ў трох краінах Балтыі: у Латвіі – Рыжская беларуская асноўная школа імя Я.Купалы, Даўгаўпілскі Цэнтр беларускай культуры і таварыства “Уздым”, Екабпілсскае таварыства “Спатканне”; у Эстоніі – беларускае таварыства ў Таліне; у Літве – Вільнюсская беларуская гімназія імя Ф.Скарыны, грамадскія арганізацыі Клайпеды і іншых гарадоў. Разам з беларусамі замежжа спрабавалі свае сілы ў філалогіі дыпламаты Беларусі.
Дыктаваў тэкст з Вільнюса вядучы акцёр тэатра-студыі кінаакцёра Нацыянальнай кінастудыі “Беларусьфільм” Арцём Давідовіч. Усе старанна выводзілі словы на роднай мове. Дарэчы, тэкст быў прысвечаны творчасці пісьменніка Уладзіміра Караткевіча, юбілей якога будзе адзначацца ў гэтым годзе. Ацаніце глыбіню думкі: “Пісьменнік быў цвёрда перакананы, што толькі пранікненне ў гістарычную памяць народа здольна забяспечыць непарыўнасць ланцуга паміж мінулым, сучасным і будучым і перасцерагчы людзей ад памылак і няшчасцяў”.
Зараз удзельнікі дыктоўкі з нецярпеннем чакаюць вынікаў.
У полацкага кнігадрукара
Праграма канферэнцыі была разнапланавай, насычанай і цікавай. Усіх без выключэння: і ўдзельнікаў, і слухачоў, і студэнтаў, прывабіла анімацыйная праграма “У кнігадрукара”. Яе прадставілі артысты тэатра гістарычнага касцюма “Полацкі Зьвяз” і грамадскага аб'яднання “Інтэграцыя ініцыятыў” з Полацка.
Кожны жадаючы меў магчымасць уласнаручна паставіць сургучную пячатку на імянную, стылізаваную пад даўніну, грамату. І забраць яе на памяць, каб абавязкова наведаць старажытны і цудоўны Полацк, бо на скрутку напісана: “Запрошаемы в место Полоцк, где София Святая светло на душу розливае, а Евфросиния премоцную ахову чинит. Тут покой денным суетам и роботам даемы, праздники и святы ладим”.
Выстава пра Уладзіміра Караткевіча
У рамках канферэнцыі “Беларускія чытання” была адкрыта перасовачная літаратурная выстава пра творчасць Уладзіміра Караткевіча (1930-1984) з фондаў Дзяржаўнага музея гісторыі беларускай літаратуры (Мінск), з якім у ЦБК заключана пагадненне аб супрацоўніцтве.
“Быў. Ёсць. Буду...” – так называецца верш У.Караткевіча, зборнік яго вершаў, і так называецца выстава пра жыццё і творчасць класіка, агляд якой вельмі прафесійна, эмацыйна і займальна зрабіла супрацоўніца музея Вольга Гулева. Яна адзначыла, што ў сваіх творах пісьменнік ствараў летапіс роднай зямлі, пра што сведчаць яго словы: “Без гістарычнага рамана, гістарычнай літаратуры ў цэлым не можа абудзіцца нацыя, бо няма нацыі без пачуцця гістарызму, без спакойнага гонару за сябе і проста самапавагі...”.
Выстава пра таленавітага беларускага пісьменніка, паэта, драматурга, літаратурнага крытыка, сцэнарыста і публіцыста, перакладчыка, адну з найбольш яркіх фігур у беларускай літаратуры XX стагоддзя – Уладзіміра Караткевіча, будзе даступная ў ЦБК да 31 сакавіка 2020 года.
У тэму вышэйсказанага, Вячка Целеш – педагог, грамадскі дзеяч, адзін са стваральнікаў беларускай школы ў Рызе, старшыня Аб'яднання беларускіх мастакоў Балтыі “Маю гонар”, кавалер Ордэна Трох Зорак, прадставіў на канферэнцыю даклад на тэму “Уладзімір Караткевіч і ўздзеянне яго творчасці на самасвядомасць беларусаў Латвіі”. Ён пазнаёміўся з пісьменнікам у 1976 годзе, калі той адпачываў у Юрмале. Завязалася перапіска, былі яшчэ сустрэчы. “Усяго я атрымаў ад Уладзіміра Караткевіча 9 ягоных кніг з вельмі дарагімі для мяне надпісамі-запаведзямі, якія мяне ўсё жыццё натхняюць працаваць на карысць Айчыны”, – дзеліцца дарагімі ўспамінамі В.Целеш.
Тэатр ценяў і конкурс малюнкаў
Пісьменнік У.Караткевіч любіў гасцяваць у Латвіі, дзе ў яго было шмат сяброў, і нават прысвяціў ёй “Казкі янтарнай краіны”. Гэта нарыс, лірычныя замалёўкі пра Латвію на аснове ўражанняў і рэальных гісторый, якія чаргуюцца з казкамі аб латышскай зямлі; напісаныя паэтычна і алегарычна, з гумарам і павагай.
Прэм'еру пастаноўкі “Казка пра срэбнага пеўніка” па матывах “Казак янтарнай краіны” у фармаце і тэхніцы “тэатра ценяў” паказала тэатральная студыя “Паўлінка”. Казка апавядае пра сумнае няроўнае каханне, пра спагадлівае сэрца пеўніка, які чуў песню зямлі і выратаваў свайго майстра Лата ад спалення на вогнішчы; ён да гэтага часу назірае са шпіля сабора Св.Пятра за парадкам у Рызе, заўсёды гатовы дабром перамагчы зло. На дзіва захапляльнае і незвычайнае прадстаўленне ўсе глядзелі, затаіўшы дыханне, з непадробленай цікавасцю і роздумамі.
“Казкі янтарнай краіны” – конкурс дзіцячых малюнкаў на гэтую тэму аб'яўляе Цэнтр беларускай культуры. Удзельнічаць у ім могуць школьнікі ва ўзросце ад 7 да 15 гадоў з Латвіі, Літвы, Эстоніі. Працы можна выконваць у любой тэхніцы, фармат паперы – А3 і А4. Малюнкі трэба да 1 лістапада прынесці або даслаць па пошце ў Цэнтр беларускай культуры Даўгаўпілса (Alejas iela, 68, Daugavpils, Latvija, LV-5401). У электронным выглядзе працы не прымаюцца. Падвядзенне вынікаў, узнагароджанне і адкрыццё выставы малюнкаў пераможцаў адбудзецца ў лістападзе, да дня нараджэння У.Караткевіча.
Музычным афармленнем мерапрыемства стала выступленне ансамбляў “Купалінка”, “Пралескі”, “Спадчына”. Душэўныя песні пра родную мову, пра малую радзіму арганічна ўпляліся ў тэму канферэнцыі і сталі лагічным завяршэннем новага і вельмі цікавага мерапрыемства.
Інфармацыя падрыхтавана:
Цэнтр беларускай культуры
